آنچه در این مقاله می خوانید :
- دانش شناخت اعتیاد چگونه انقلابی در شناخت ما از اعتیاد به وجود آمده است؟!
- چرا افراد مواد مخدر مصرف می کنند؟!
- چرا برخی از افراد به مواد مخدر معتاد می شود برخی دیگر معتاد نمی شود؟!
- چه عواملی باعث می شود تا یک فرد معتاد شود؟!
- چه عوامل بیولوژیکی خطر اعتیاد را افزایش می دهد؟!
- کدام عوامل محیطی در افزایش خطر ابتلا به اعتیاد سهیم هستند؟!
- چه عوامل دیگری باعث میشود تا احتمال اعتیاد به مواد مخدر افزایش پیدا کند؟!
- تشریح مغز انسان
- مغز چگونه ارتباط برقرار میکند؟!
دانش اعتیاد چگونه انقلابی در شناخت ما از اعتیاد را به وجود آورده است؟!
در طول بخش عمده ای از قرن گذشته دانشمندان و پژوهشگرانی که درباره اعتیاد به مواد مخدر مطالعه می کردند همواره با برداشت های غلط و نادرستی درباره ماهیت اعتیاد دست به گریبان بوده اند. زمانی که در دهه ۱۹۳۰ میلادی دانشمندان مطالعات علمی درباره رفتارهای ناشی از اعتیاد را آغاز کردند معتادان به عنوان افرادی بی بند و بار بوده و بدون اراده به شمار می آمدند. همین نگرش به فرد معتاد باعث شده بود تا برداشت و واکنش جامعه نسبت به اعتیاد نیز تحت تاثیر قرار گرفته و اعتیاد به عنوان یک نقص اخلاقی و نه به عنوان یک بیماری شناخته شود. همچنین چنین نگرشی باعث می‌شد تا به جای اتخاذ تدابیری برای پیشگیری و درمان این بیماری بر اتخاذ تدابیر تنبیهی تاکید شود. خوشبختانه امروزه در پرتوی پیشرفت‌های شگرف علمی شناخت واکنش ما نسبت به مواد مخدر در مقایسه با گذشته کاملاً تغییر کرده است یافته های خیره کننده درباره مغز انسان دیدگاه و درک ما از اعتیاد به مواد مخدر را کاملاً دگرگون ساخت است تا در برابر این مشکل رفتارهای موثر و سازنده تر از خود نشان دهیم.
با توجه به یافته های علمی ما می‌دانیم که اعتیاد از جمله بیماری هایی است که هم عملکرد مغز انسان و هم رفتار او را تحت تاثیر قرار می دهد ما به بسیاری از عوامل زیستی (بیولوژیک) و محیطی موثر در بیماری اعتیاد پی بردیم و اکنون در مرحله جستجو برای یافتن تغییرات ژنتیکی هستیم که در ایجاد پیشرفت و حاد تر شدن بیماری اعتیاد ایفای نقش میکند.
دانشمندان تلاش میکند تا با بهره‌گیری از یافته های جدید روش های موثری را برای پیشگیری و درمان این بیماری پیدا کرده و بتوانند میزان مسائل و مشکلاتی که مصرف مواد مخدر برای معتادان خانواده آنها و جامعه ایجاد میکند را کاهش دهند. با وجود چنین پیشرفت های بسیاری از مردم نمی دانند که چرا افراد به مواد مخدر و یا مواد محرک و روانگردان معتاد میشوند یا اینکه مصرف مواد مخدر چه تاثیری بر روی مغز معتادان می گذارد که آنها مجبور مصرف معتاد گونه مواد مخدر میشوند. هدف از انتشار این مقاله پاسخ دادن به پرسش هایی در این زمینه و ارائه اطلاعات علمی درباره بیماری اعتیاد از جمله برخی از پیامدهای زیانبار مصرف مواد مخدر و رویکردهای اولیه ای که برای پیشگیری و مداوای این بیماری ارائه شده است. ما بر این باوریم که آگاهی بیشتر درباره مسائل و نکات اولیه مربوط به بیماری اعتیاد افراد را قادر خواهد ساخت تا درباره زندگی خود تصمیمی آگاهانه تری بگیرند. سیاست ها و برنامه های علمی برای کاستن از میزان مواد مخدر و شمار معتادان در جوامع اتخاذ شود و در نهایت از تحقیقات علمی که در زمینه مقابله با بیماری اعتیاد صورت می گیرد حمایت بیشتری به عمل آید.
اعتیاد به مواد مخدر چیست؟!
اعتیاد نوعی بیماری مغزی مزمن پیشرونده و عود کننده است که باعث می شود که با پیامدهای زیانبار مصرف مواد فرد معتاد باز هم برای به دست آوردن یا مصرف مواد مخدر خود را به آب و آتش بزند. از آن جهت بیماری محسوب می شود که مصرف مواد مخدر ساختار مغز و نحوه کارکرد و فعالیت آن را تغییر میدهد. تغییراتی که بر اثر مصرف مواد مخدر در مغز انسان به وجود می‌آید ممکن است پایدار و بلندمدت باشد و به ایجاد رفتارهای زیان بار کسانی که موادمخدر مصرف میکنند منجر شود اعتیاد کاملا شبیه به سایر بیماری‌های مزمن هم چون بیماری قلبی است چرا که در هر دوی این بیماری ها فعالیت عادی و سالم یکی از اندامهای بدن مختل شده و پیامدهای زیان باری به همراه می آورد.
باید توجه داشت این بیماری ها قابل پیشگیری و قابل درمان هستند ولی چنانچه اقدامی در مورد آنها صورت نگیرد تا پایان عمر ادامه پیدا خواهند.
چرا افراد مواد مخدر استفاده میکنند؟؟!!
افراد به دلایل مختلفی به مصرف مواد مخدر روی می آورند برای اینکه احساس خوبی داشته باشند :
بسیاری از انواع مواد مخدر در انسان لذت فراوانی ایجاد میکند این احساس سرخوشی اولیه با پیامدهای دیگری همراه است که از یک ماده مخدر به ماده دیگر تفاوت می کند برای مثال ماده مخدر تحریک کننده ای چون کوکائین علاوه بر سر خوشی و نئشگی با احساس قدرت اعتمادبه‌نفس و انرژی بیشتری همراه است در مقابل ماده مخدر افیونی مانند هروئین پس از سرخوشی و نئشگی حالت خلسه رضایت برای فرد ایجاد میکند برای داشتن احساس بهتر برخی از افرادی که از نگرانی های اجتماعی ناهنجار های اضطراب آور و افسردگی رنج می‌برند و برای کاستن از میزان استرس خود به مصرف مواد مخدر روی می‌آورند. اضطراب نقش مهمی در آغاز کردن و ادامه دادن مصرف و روی آوردن دوباره بیماران در حال بهبودی به مواد مخدری ایفا می کند بهتر انجام دادن کارها : فشار روانی که به برخی از افراد برای تقویت توانایی جسمی و فکری و جنسی خود احساس میکند میتواند به تجربه کردن اولین نوبت مصرف و سپس تداوم یافتن و آن منجر شود
کنجکاوی و روش های مصرف کردن دیگران :
نوجوانان بیش از گروه های سنی دیگر آسیب پذیر هستند چرا که تحت تاثیر هم شاگردی ها و هم قطاران باعث میشود که آنها نیز رفتارهای ناهنجار هیجان انگیز جسارت آمیزی از خود نشان داده و مثلاً برای حفظ آبرو و اعتبار خود در بین آنها دست به مصرف مواد مخدر بزنند اگر مصرف مواد مخدر باعث میشود تا افراد احساس خوبی داشته باشند و کارها را بهتر انجام دهند در آن صورت مصرف مواد مخدر چه اشکالی دارد؟!
در ابتدا ممکن است مردم تحت تاثیر مثبت مواد مخدر قرار گیرند در عین حال ممکن است چنین تصور کنند که می توانند مصرف مواد مخدر خود را تحت کنترل خود داشته باشد اما واقعیت این است که مواد مخدر به سرعت زندگی آنها را تحت کنترل خود در می آورد توجه داشته باشید فردی که از روی تفنن و در حضور جمع به خوردن مشروبات الکلی اقدام می کند ممکن است بر اثر زیاده‌روی با نشستن پشت فرمان خودرو رانندگی که فعالیتی تفریحی است را برای خود و دیگران به یک فاجعه تبدیل کند. اگر مصرف مواد مخدر برای مدت طولانی ادامه پیدا کند فعالیتی که از روی تفریح آغاز شده است دیگر سر خوشی و لذت قبلی را در فرد ایجاد نخواهد کرد و برای اینکه حالت عادی خود را حفظ کند اجبار به مصرف مواد مخدر خواهد داشت و ترک اعتیاد به آن سخت تر خواهد شد و سرانجام مصرف مواد مخدر به نقطه ای می رسند با این حال که مشکلات عظیمی مصرف مواد مخدر برای آنها اعضای خانواده و اطرافیان شان ایجاد کرده دیگر نمی تواند از مصرف مواد دست بردارند و همواره در پی تهیه کردن و مصرف مواد هستند. بعضی از افراد ممکن است حتی از همان اوایل روی آوردن به مصرف مواد مخدر مصرف خود را افزایش دهند
آیا روی آوردن به مصرف مواد مخدر کاری است که از روی میل انجام می شود؟!
نخستین تصمیم که برای مصرف مواد مخدر گرفته میشود اغلب حالت داوطلبانه داشته و از روی میل و اراده است اما وقتی مصرف مواد مخدر طولانی و گریز ناپذیر می شود دیگر نمی توان مصرف مواد را به راحتی کنترل کند
تصاویر گرفته شده از مغز افراد معتاد نشان میدهد که قسمتهایی از مغز که نقش مهمی در تصمیم گیری قضاوت یادگیری و حافظه و کنترل رفتار دارد در این افراد تغییر فیزیکی کرده است. دانشمندان به این نتیجه رسیدند که این تغییرات چگونگی عملکرد و کارکرد مغز و تحت تاثیر قرار گرفتن عامل بروز رفتارهای ویران گر و غیر قابل کنترل از سوی افراد معتاد میشود
چرا برخی از افراد به مواد مخدر معتاد می شود و برخی دیگر نمی شود؟!
همانند سایر بیماری ها میزان آسیب پذیری افراد در برابر بیماری اعتیاد نیز تفاوت دارد. در مجموع هر چه عوامل آسیب پذیری در فرد زیادتر باشد امکان اینکه وی با مصرف مواد مخدر به این گونه مواد معتاد شود بیشتر خواهد بود عوامل دفاعی سبب می شود تا میزان خطر و آسیب پذیری فرد در مقابل اعتیاد کاهش پیدا کند
چه عوامل بیولوژیکی خطر اعتیاد را افزایش می دهند؟!
دانشمندان بر این باور هستند که عوامل ژنتیکی بین ۴۰ تا ۶۰ درصد در آسیب‌پذیری فرد در برابر اعتیاد دخیل هستند. نوجوانان و افرادی که از ناهنجاری‌های روانی رنج می‌برند بیش از دیگران با خطر اعتیاد روبه‌رو هستند
کدام عوامل محیطی در افزایش خطر ابتلا به اعتیاد سهیم هستند؟!
خانه و خانواده : محیط خانه معمولاً بیش از هر عامل دیگری بر چگونگی شکل گیری اعتیادتاثیر می گذارد والدین یا پدربزرگها و مادربزرگهایی که مواد مخدر مصرف می کنند یا فعالیتهای تبه کارانه ای دارند میتوانند مشوقی برای روی آوردن فرزندان یا نوه های خود به مواد مخدر باشند
دوستان و مدرسه : در دوران نوجوانی دوستان و آشنایان بیش از هر کس دیگری افراد را تحت تاثیر قرار می دهد دوستانی که مواد مخدر مصرف میکند میتواند حتی نوجوانانی که هیچ عامل خاصی برای افزایش ضریب ابتلای آنها به بیماری اعتیاد وجود ندارد را تحریک کند تا فرد برای نخستین بار مواد مخدر را تجربه کند
شکست و ناکامی :
شکست و ناکامی در تحصیلات دانشگاهی و مهارت‌های اندک اجتماعی نیز میتواند جوانان را با خطر مصرف مواد مخدر روبرو کند
چه عوامل دیگری باعث می شود تا احتمال اعتیاد به مواد مخدر افزایش پیدا کند؟!
مصرف زودهنگام مواد مخدر :
هر چند که مصرف مواد مخدر در هر سنی میتواند به اعتیاد منجر شود اما تحقیقات نشان می دهد که هر چه سن فرد هنگام مصرف مواد مخدر پایین تر باشد امکان ادامه دادن مصرف و تبدیل شدن وی به معتاد مزمن بیشتر خواهد بود
مصرف مواد مخدر در سنین پایین آسیب دیدگی مغز بر اثر اعتیاد را به خوبی نشان میدهد ممکن است مجموعه ای از عوامل اولیه بیولوژیک و آسیب پذیری اجتماعی از جمله استعداد ژنتیکی بیماری روانی روابط متزلزل و نابسامان خانوادگی و قرار گرفتن در معرض سوء استفاده جنسی به آغاز زود هنگام مصرف مواد مخدر از سوی افراد منجر شود با وجود این نمی‌توان این نکته را انکار کرد که مصرف مواد مخدر در سنین پایین می تواند مشکلات فراوانی در پی داشته باشد در میان آنها می توان به تداوم مصرف و اعتیاد به مواد مخدر اشاره کرد
شکل و چگونگی مصرف مواد مخدر :
تزریق مستقیم آن به جریان خون اعتیادآور بودن ماده مخدر را افزایش میدهد. تزریق آن به رگ سبب میشود تا ماده مخدر ظرف چند ثانیه به مغز رسیده و احساس سرخوشی و لذت فراوانی ایجاد کند اما این حالت سرخوشی و نئشگی گر چه شدید است اما چند دقیقه بیشتر دوام نمی‌آورد و فرد پس از مدت کوتاهی مجدداً به حالت عادی خود باز می‌گردد این حالت در واقع عکس حالت نئشگی است و خماری نام دارد دانشمندان اعتقاد دارند که خماری سبب میشود افراد برای تجربه نئشگی و سرخوشی مصرف مخدر را تکرار کنند
مغز انسان تا دوران بلوغ به طور دائم در حال رشد می باشد و در دوران نوجوانی تغییرات چشمگیری در آن ایجاد می شود یکی از قسمت های مغز انسان که در دوران نوجوانی نیز همچنان به رشد خود ادامه می دهد قسمت جلوی مغز است این قسمت از مغز انسان را قادر می‌سازد تا وضعیت خود را ارزیابی کرده و تصمیمات منطقی بگیرد و در ضمن احساسات و خواسته های خود را نیز کنترل کند از آنجا که این قسمت از مغز یک نوجوان همچنان در حال شکل‌گیری است اینکه آنها در معرض تجربه کردن مواد مخدر و سپس ادامه دادن مصرف آن قرار بگیرد در دورانی که مغز انسان در حال شکل گیری و رشد است مصرف مواد مخدر می تواند تاثیری عمیق و پایداری در مغز بگذارد
تشریح مغز انسان :
مغز پیچیده ترین عضو بدن انسان است. این توده خاکستری رنگ حدود یک و نیم کیلو وزن دارد. درواقع کانون همه فعالیت های انسان است برای رانندگی کردن لذت بردن از غذا نفس کشیدن خلق یک شاهکار هنری و لذت بردن از فعالیت ها و هر فعالیت دیگری این مغز انسان است که فرمان میدهد به طور خلاصه مغز انسان عملکرد و فعالیتهای بدن انسان را تنظیم میکند. اعمال انجام شده را ارزیابی کرده واکنش نشان می دهد و افکار و احساسات وی را شکل میدهد مغز از قسمتهای مختلفی تشکیل شده است و همه آنها همراه با یکدیگر و همانند یک تیم یا گروه کار می کنم هر یک از قسمت های مغز مسئول هماهنگ ساختن و انجام اقدامات خاصی هستند. مصرف مواد مخدر می تواند قسمت های مهمی از مغز انسان که برای سامان دادن به زندگی روزمره ضروری است را تحت تاثیر قرار داده و سبب شود تا فرد بدون آنکه اراده ای از خود داشته باشد به مصرف مواد مخدر ادامه دهد و سرانجام معتاد شود
ریشه – نخاع :
فعالیت های اصلی و حیاتی بدن انسان همچون تنظیم ضربان قلب تنفس و خواب را کنترل میکند
سیستم لیمبیک :
قسمت لذت جویی مربوط به مغز را کنترل میکند این قسمت قسمتهای مختلف مغز که سبب میشوند تا ما احساس لذت کنیم را کنترل میکند احساس لذت سبب می شود تا ما توانایی خود برای تکرار برخی از رفتارها همانند غذا خوردن را که برای ادامه حیات ما نقش اساسی دارند تنظیم کنیم این قسمت از مغز هنگام انجام این گونه اقدامات و همچنین مصرف مواد مخدر فعال میشود قسمت لیمبیک مغز در عین حال مسئول ارزیابی ما از احساسات مثبت و منفی است و همین قسمت است که خاصیت روان گردان بودن بسیاری از مواد مخدر را نشان می دهد
کورتکس یا قشر مغز :
این قسمت از مغز به بخش‌های مختلفی تقسیم شده است و هر قسمت نوع خاصی از فعالیت های انسان را کنترل میکند و بخش‌های مختلف کورتکس مغز اطلاعاتی دریافتی از حسهای مختلف را دریافت و آنها را پردازش میکند و ما را قادر می‌سازد تا ببینیم بشنویم طعم های مختلف را تشخیص دهیم و احساس داشته باشیم. قسمت جلو کورتکس یا قسمت جلوی مغز مرکز تفکر و اندیشه است که ما را قادر می‌سازد تا فکر کنید و برای مشکلات راه حل پیدا کنیم و تصمیم بگیریم
مغز چگونه ارتباط برقرار میکند؟!
در واقع مغز یک مرکز ارتباطی است که از میلیاردها عصب و سلولهای عصبی تشکیل شده است. شبکه هایی از نورونها اطلاعات را در قسمت های مختلف از مغز از جمله نخاع و سیستم های عصبی جانبی از نقطه ای به نقطه دیگر منتقل می کنند. این شبکه‌ها هر آنچه ما احساس می‌کنیم یا درباره آن فکر می‌کنیم و انجام می‌دهیم را کنترل و هماهنگ می کنند
از نورون تا نورون :
هر سلول عصبی مغز اطلاعاتی را به شکل حرکات الکتریکی دریافت و ارسال میکند و زمانی که یکی از سلول یک رشته از پیامها را دریافت می کند آن را به نورون های دیگر انتقال می سازد. فرستنده های نورونی : پیام رسان های شیمیایی مغز پیامها بین نورونها به وسیله عناصر شیمیایی که فرستنده های نورون نامیده میشوند از نورونی به نورون دیگر انتقال می یابند
دریافت کنندگان عناصر شیمیایی مغز:
نورون های فرستنده به قسمتهای خاصی از سلول های دریافت کننده که گیرنده نامیده می شوند می چسبند فرستنده و گیرنده نورونی همانند قفل و کلید عمل میکنند نوعی مکانیسم و ساز و کار خاص و جالبی که باعث می شود تا هر گیرنده ای پیام مناسب را تنها پس از برقراری ارتباط با نورون فرستنده متناسب به سلول های دیگر منتقل کند
حامل‌ها و فعالیت شیمیایی مغز به گردش درآورد ها:
به گردش در آورده ها در سلول هایی قرار گرفته اند که فرستنده های نوری تولید می کند و حمل کننده این فرستنده های نورون را به گردش در می آورد برای مثال آنها را به همان سلولی که ایجاد شان کرده باز می گرداند و به این ترتیب علائم را بین نورون ها پس و پیش می‌برند. برای ارسال یک پیام سلول مغز یک ماده شیمیایی که همان فرستند نورون است در فضای موجود بین دو سلول که سیناپس نامیده میشود ایجاد می کند نورون فرستاده از سیناپس عبور کرده و به پروتئین گیرنده در سلول دریافت کننده مغز می چسبد این کار سبب میشود تا در سلول گیرد مغز تغییراتی ایجاد شود و پیام منتقل گردد.
